Kaynaştırma/bütünleştirme uygulamaları söz konusu olduğunda tipik gelişen çocuklar ve onların aileleri birlikte çalışılması ve kaynaştırma/bütünleştirme uygulamalarına hazırlanması gereken gruplar arasında yer almaktadır. Nasıl ki sınıf ve branş öğretmenleri olarak sizlerin ve okuldaki tüm personelin kaynaştırma/bütünleştirme uygulamalarına hazırlanması ve uygulamalar sırasında da desteklenmesi gerekiyorsa, tipik gelişen akranların ve onların ailelerinin de kaynaştırma/bütünleştirme uygulaması öncesi ve sırasında desteklenerek onlarla birlikte çalışılması gerekmektedir. Peki neler yapılmalıdır? Bu bölümde tipik gelişen öğrencilerinizi ve onların ailelerini kaynaştırma/bütünleştirme uygulamasına nasıl hazırlayabilirsiniz, uygulama başladıktan sonra onlarla nasıl iş birliği yapabilirsiniz, onlara nasıl destek olabilirsiniz ve onların desteğini nasıl alabilirsiniz, bu konulara değineceğiz.

Tipik Gelişen Öğrencilerinizin Ailelerini Kaynaştırma/Bütünleştirme Uygulamasına Nasıl Hazırlayabilirsiniz?

Kaynaştırma/bütünleştirme sürecinde rol alan tüm diğer unsurlar gibi tipik gelişen öğrencilerin ailelerinin de; (a) özel gereksinimli bireyler ve özellikleri ve (b) kaynaştırma/bütünleştirme uygulamalarının ne olduğu, nasıl uygulanması gerektiği ile ilgili bilgilendirmeye ihtiyaçları vardır. Tipik gelişen öğrencilerin aileleri ile gerçekleştirilen çalışmalar incelendiğinde, ailelerin, çocuklarının sınıfında özel gereksinimli bir öğrenci olduğundan haberlerinin olmadığı, haberleri olsa bile çoğunun konu ile pek ilgilenmedikleri, çok az da olsa özel gereksinimli öğrencinin yetersizlik türünü bildikleri ancak çoğunlukla yetersizlik türünün özellikleri ile ilgili bilgi sahibi olmadıkları görülmektedir.

Bu durumda kaynaştırma/bütünleştirme uygulamalarının (mümkünse) öncesinde ya da başlangıcında, tipik gelişen öğrencilerin aileleri ile bir toplantı yapılarak özel gereksinimli öğrencinin yetersizlik türü ve öğrencinin bireysel özellikleri ve gereksinimleri ile ilgili bilgi verilmelidir. Aktarılacak bilgiler özel gereksinimli öğrencinin sadece yetersizlikleri ile ilgili olmamalı, öğrencinin var olan olumlu özellikleri de vurgulanarak aktarılmalıdır.

Bilgilendirme çalışmaları sadece yetersizlik türü ve özellikleri ile ilgili değil, aynı zamanda, ailelerin evde çocuklarına yapacakları konuşmaları, onlara verecekleri önerileri de örneklendirecek şekilde bilgileri de içermelidir. Aileler, çocukları kendilerine özel gereksinimli arkadaşları ile ilgili soru sorduklarında, bu soruları nasıl cevaplamaları gerektiğini bilemeyebilirler. Bu nedenle ailelerle yapacağınız çalışmalarda çocuklarının hangi soruları sorabileceklerine ilişkin örnekler ve ailelerin de bu soruları nasıl cevaplamalarının uygun olacağına ilişkin örnekler yer alması önerilebilir.

Örneğin 7. Sınıf öğrencisi Atakan babasına sınıflarındaki (öğrenme güçlüğü olan) Furkan’ın Türkçe derslerinde öğretmen okuma yapmasını istediği zamanlarda bir süre okuduktan sonra okumayı bıraktığını ve başını elleriyle tuttuğunu, bütün sınıfın da Furkan’a çok güldüğünü anlatmış ve babasına “Sence Furkan’ın nesi var baba?” diye sormuştur. Babası daha önce sınıf öğretmeninin sınıfın tüm velilerine verdiği bilgilere dayanarak Atakan’a Furkan’ın durumunu anlatmaya çalışmıştır: “Atakan, Furkan okuma yapması gerektiği zamanlarda satırlar bir süre sonra sayfanın üzerinde uçuşuyor gibi oluyormuş, öyle olunca da satırları takip etmekte zorlanıyormuş. Onun için başını ellerinin arasında tutarak o uçuşmayı engellemeye çalışıyor olabilir. Furkan’a karşı biraz anlayışlı olup ona sizin etkinlikleri yaptığınızdan biraz daha fazla zaman verilmesine yardımcı olmalısınız. Türkçe öğretmeninizin Furkan’a daha fazla zaman vermesine destek olup sabırla arkadaşınızın okumasını beklemelisiniz. Arkadaşınıza gülmeniz hiç hoş değil, birbirinizi bu konuda uyarın oğlum.”

Bilgilendirme çalışmaları kapsamında, ailelere özel gereksinimli bireylerin yaşantılarını konu alan film isimleri önerilebilir. Sınıfa yerleştirilmiş olan özel gereksinimli öğrencinin yetersizlik türüne sahip bireylerin konu alındığı filmler ya da genel olarak farkındalık oluşturmak adına herhangi bir yetersizlik türünün konu alındığı filmler önerilebilir. Ancak, burada göz önünde bulundurulması gereken önemli bir nokta, önereceğiniz filmleri öncesinde sizler izlemiş olursanız, ailelerden gelebilecek olan soru ya da yorumlara karşı önceden hazırlıklı olma şansınızı artırmış olabilirsiniz.

Örneğin, otizmli bir profesör olan Temple Grandin’in hayatını konu alan filmi önceden izledikten sonra izlemelerini önerdiğiniz bir aileden gelecek “tüm otizmli insanlar bu kadar zeki midir? Ya da hepsinde üstün bir yan var mıdır?” sorusunun cevabının “Hayır, tüm otizmli bireyler üstün özelliklere sahip değil. Otizmli bireylerin bazıları otizmin bir türü olan “yüksek işlevli otizm” sahibi bireyler. Yani bazı alanlarda farklı yeterliliklere sahip olabiliyorlar.” gibi bir açıklama

Kaynaştırma/Bütünleştirme Uygulaması Başladıktan Sonra Tipik Gelişen Öğrencilerinizin Aileleriyle Nasıl İş Birliği Yapabilirsiniz?

Yukarıda yazıldığı şekilde bilgilendirme çalışmalarına yer verdikten sonra tipik gelişen öğrencilerinizin de işin içinde yer alacağı planlar hazırlayabilirsiniz. Öncelikle gönüllü olan ailelerle başlamanızı öneriyoruz. Gönüllü ailelerin özel gereksinimli öğrencinin ailesi ile görüşerek ortak bazı çalışmalar, geziler, sosyal etkinlikler, çocuklara verilen anne-baba-çocuk projelerini iki aile bir araya gelerek yapmalarını önerebilirsiniz. Ailelerin neye gönüllü olduklarını öğrenmek iyi bir fikir olabilir. Ancak bazen de aileler ne yapabileceklerini kestiremeyebilir. Bu durumda sizin önceden hazırlıklı olmanız ve ailelerin birlikte yapabilecekleri ile ilgili bazı seçenekler hazırlamış olmanız karşılıklı olarak hem ailelerin hem de sizin işinizi kolaylaştıracaktır.

Tipik gelişen öğrencilerinizin ailelerinden özel gereksinimli öğrenciler ile ilgili deneyime sahip olanlar varsa sınıfa size destek olması için çağırabilirsiniz. Ancak, burada akılda tutulması gereken nokta, anne ya da baba sınıfa girmeden önce sınıf içindeki görev ve sorumluluğunun ne olacağı ve kendisinden nasıl bir çalışma beklediğinizle ilgili ön çalışma yapmak gerektiğidir. Eğer uygulamanız önceden planladığınız şekilde gerçekleşirse, sınıf içinde hiç olmazsa bazı derslerde işinizin çok kolaylaşacağını göreceksiniz.

İlk olarak gönüllü ailelerle başlamanın yararlı olacağından söz etmiştik. Velilerle yaptığınız toplantılarda ya da velileri bilgilendirmek amacıyla kurduğunuz telefon gruplarında gönüllü olan ailelerle sınıf içinde yaptığınız çalışmaların ya da aileler arasındaki buluşmaların ne kadar güzel geçtiğini ve ne kadar işe yaradığını paylaşmak, ilerleyen zamanlarda daha fazla ailenin gönüllü olmasını sağlayabilecektir.

Daha fazla aile gönüllü olur hale gelindiğinde, görev bölüşümüne giderek her aile hangi konuda gönüllü ise, o aile ile o konuda iş birliği yapabilirsiniz. Yeter ki aileler gönüllü olsun, siz de onları organize etmek için gereken zamanı ayırın, özel gereksinimli öğrenciniz ve tipik gelişen öğrencilerinizin aileleri birlikte pek çok ortak iş, etkinlik ya da proje gerçekleştirebilecektir.

Burada yine akılda tutmak gereken bir nokta, bazen özel gereksinimli öğrencilerin ailelerinin bu tür iş birliği çalışmaları için gönüllü olmamaları ve kendi içlerine kapanmaları söz konusu olabilir. Bu durumda özel gereksinimli öğrencinizin ailesini ikna etmek için okuldaki rehber öğretmeninizden de destek alabilirsiniz. Diğer ailelerle yaptığınız bilgilendirme çalışmalarından özel gereksinimli öğrencinizin ailesine söz ederek diğer ailelerin bilgi sahibi olduklarını ve kendileriyle iş birliği yapmak için gönüllü olduklarını kendilerine anlatabilirsiniz.

Sonuç olarak, unutulmaması gereken en önemli noktaların başında, özel gereksinimli öğrencilerin yararına bir kaynaştırma/bütünleştirme uygulaması gerçekleştirmek istiyorsak bunun bir ekip işi olduğunu unutmamalıyız. Ekipte kimler yer alırsa alsın, ekibin anahtar kişisi siz öğretmenlersiniz. Eğer düzenli bir şekilde bir araya gelebilir ve doğru bir iş bölümü yapabilirseniz, uygulamanızın başarılı olmaması için bir neden kalmayacaktır.

 Tipik Gelişen Öğrencilerinizi Kaynaştırma/Bütünleştirme Uygulamasına Nasıl Hazırlayabilirsiniz?

Tipik gelişen öğrencileriniz için de kaynaştırma/bütünleştirme uygulamasında rol oynayan tüm diğer unsurlarda olduğu gibi, bilgilendirme çalışmaları ön planda olması gereken çalışmalardır. Tipik gelişen akranlar sınıflarındaki özel gereksinimli arkadaşlarının yetersizlik türü, bireysel özellikleri, güçlü ve zayıf yanları ile ilgili bilgi sahibi olurlarsa ve bu bilgilere, arkadaşlarına nasıl yaklaşmaları gerektiği, ona nasıl yardımcı olabilecekleri konusundaki bilgiler de eklenirse, tipik gelişen akranlar kendilerini daha rahat hissedecekler ve neler yapmaları gerektiği konusunda bilgi ve fikir sahibi olacaklardır.

Burada önemli olan, bilgi verilecek grubun anlayabileceği düzeyde bilgileri onların anlayabilecekleri dilde örneklendirerek aktarmaktır. Doğru ve yeterli bilgilendirme yapabilmek için sizlerin de yeteri kadar bilgiye sahip olmanız gerekmektedir. Ancak bazen yeterli bilgiye sahip olmak o bilginin nasıl aktarılması gerektiğini de bilmemiz anlamına gelmeyebilir. Eğer böyle bir tereddüt içindeyseniz, o zaman bir uzmandan (Rehberlik ve Araştırma Merkezinden bir uzman olabilir, varsa şehrinizdeki bir üniversitenin Özel Eğitim Öğretmenliği Bölümünden bir öğretim elemanı olabilir, ilgisi ve donanımı varsa okulunuzun rehber öğretmeni olabilir) destek isteyebilirsiniz.

Alanyazındaki bilgiler, eğer doğru bilgiler aktarılır ve yönlendirilirse, tipik gelişen akranların kaynaştırma/bütünleştirme uygulamasında, öğretmenlerinin sağ kolu olarak görev alabileceklerini yazmaktadır. O halde, bilgilendirmeyi yaparken sadece özel gereksinimli öğrencinin yetersizlik türü ve özellikleri değil, tipik gelişen akranların “akran öğretimi” ile ilgili de donanıma sahip olması için gereken bilgiler aktarılmalıdır. Akran öğretimi, akranın bilgiyi sınıf öğretmeninin kontrolü altında sınıf içinde ya da dışında akranına aktarması olarak tanımlanmaktadır. Akran öğretiminin hedeflenen verimi sağlaması için, sınıf öğretmeninin öğretici olan akrana öğreteceği konu ve konunun nasıl aktarılacağı ile ilgili bilgi sunması gerekmektedir. Aşağıdaki kutucukta akran öğretimi hazırlığı yaparken kullanabileceğiniz bir kontrol listesi yer almaktadır.

Akran Öğretimi Kontrol Listesi*

 [  ] Özel gereksinimli öğrenci için akran yardımı gerektiren durumları belirle.

[  ] Yardımcı akran olacak tipik gelişen öğrencileri belirle.

[  ] Yardımcı akran olacak öğrencilerin hangi konularda yardımcı olmak istediklerini belirle.

[  ] Yardımcı akranları özel gereksinimli öğrenciye nasıl yardımcı olacakları konusunda bilgilendir.

[  ] Yardımcı akranların özel gereksinimli öğrenciye yardım sunacakları ortamlarda gözlem yapabilmeleri için fırsat oluştur.

[  ] Yardımcı akranları, yardımcı olacakları özel gereksinimli öğrencinin yetersizlik grubundan kaynaklanan özellikleri konusunda bilgilendir.

[  ] Yardımcı akranlarla özel gereksinimli öğrencileri yardımcı olunacak hususlara bağlı olarak eşleştir.

[  ] Her iki akranla bir araya gelerek sürecin nasıl olacağını anlat.

[  ] Yardımcı akranları ikişerli eşleştir ve pilot çalışma yapmalarını sağla, gerekli yerlerde düzeltmeler yap.

[  ] Yardımcı akran ve özel gereksinimli öğrenci uygulama yaparken gözle ve gerekli yerlerde değişikliklere ya da uyarlamalara yer ver.

Batu, E.S. ve Kırcaali-İftar, G. (2004)’ten alınmıştır (s. 33-34).

Tipik gelişen akranlarla yapılabilecek bir başka hazırlık çalışması da “kendini yetersizliği olan bireyin yerine koyma çalışması” başka bir isimle “canlandırma çalışması”dır. Bu çalışmada sadece sınıfınızdaki özel gereksinimli öğrencinin yetersizlik türü ile ilgili çalışma yapabileceğiniz gibi, tüm yetersizlik türlerine ilişkin farkındalık oluşturmak amacıyla da çalışabilirsiniz. Hangi yolu seçerseniz, ona göre araç gereç hazırlamanız gerekecektir.

Örneğin sınıfınızdaki öğrenci zihin yetersizliği olan bir öğrenci ise, bu öğrencilerin öğrenmede yaşadıkları güçlükleri anlamalarını sağlamak amacıyla tipik gelişen öğrencilerden zorlanacakları görevler istenebilir. Örneğin:

• Çok teknik bir makaleyi çabukça okuyarak anladıklarını özetlemelerini istemek,
• Şifreli yazılmış bir yazıyı (örn: • ⊕ Ù ⊕ = masa) çözerek okumalarını istemek,
• Dikte çalışması sırasında çok uzun cümleler söyleyip tamamını yazmalarını istemek,
• Duyulmuş olma olasılığı az olan bir tekerlemeyi (örneğin, incilerim döküldü, toplayamadım, küçük hanım geldi, saklayamadım, ıkırcık, mıkırcık, kız saçların kıvırcık, sana dedim sen çık) hızlıca tekrarlamalarını istemek.

Bu etkinliklere yer verildikten sonra sorulabilecek sorular şunlardır:

1. Makaleyi okurken neler düşündünüz? Özetlemeniz istenince neler düşündünüz?
2. Eğer tüm derslerde dikte çalışmaları bu hızla yapılsaydı neler hissederdiniz?
3. Tekerleme size bir kere söylendiğinde tam olarak tekrarlayabildiniz mi? Tekrarlayamayınca neler hissettiniz?
4. Sizce zihin yetersizliği olan bireylerle birlikteyken nasıl hareket etmek, nasıl konuşmak gerekir?
5. Derslerde zihin yetersizliği olan öğrenciler için ne tür uyarlama çalışmaları yapılabilir?
6. Zorlandığınız etkinliklerde size nasıl yardım sağlansa kendinizi daha iyi hissederdiniz?

DÜŞÜNÜN: Zihin yetersizliği ile ilgili yapılabilecek “canlandırma çalışması” örneklerine siz de eklemeler yapınız.

Benzer çalışmalar tüm yetersizlik türleri ile ilgili olarak da yapılabilir. Bu tür çalışmaların ana fikri, kişinin kendisini yetersizliği olan bireyin yerine koyması, onun gibi hissetmesi ve kendisine nasıl davranılsaydı, neler yapılsaydı kendisini daha rahat hissederdi, ne tür uyarlamalarla kendisini daha fazla içinde bulunduğu çevrenin bir parçası olarak hissederdi konularında akıl yorması ve fikirler üretmesidir. Bu şekilde, sınıf içerisinde öğretmenlerinin özel gereksinimli arkadaşlarına neden daha farklı sorumluluklar verdiğini, daha uzun süre verdiğini, daha kısa okuma yaptırdığını, arada bir yerinden kalkıp dolaşmasına izin verdiğini anlayabilecekler ve bu konuda öğretmenlerine hak vereceklerdir. Ayrıca, bu çalışmalar, kendilerinin de akranlarına karşı olan tutum ve davranışlarının olumluya dönüşmesi konusunda etkili olabilecektir.