Özel gereksinimli bireyler okul öncesinden yetişkinlik dönemine kadar bakım, eğitim ve rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanırlar. Okul dönemi içerisinde tüm işlem ve uygulamalar Milli Eğitim Bakanlığı mevzuatına göre yürütüldüğünden her şey planlıdır ve belli bir kurumla ilgilidir. Ancak okul bittikten sonra bireyin toplum yaşamına geçiş süreci başlar. Dünyadaki modeller incelendiğinde okul sonrası çeşitli yaşam alternatifleri bulunmaktadır. Özel gereksinimi olan yetişkinler için yaşam alternatifleri bireyin ailesiyle birlikte yaşamaya devam etmesi, destekli yaşam ortamları, başka bireylerle paylaşımlı ortamlarda yaşama ve bağımsız olarak bir yaşam alanına sahip olma olarak sıralanabilir (Sitlington, Neubert ve Clark, 2010).
Ülkemizde ise özel gereksinimli bireyler için yaşam daha çok bakım hizmetlerine odaklanmaktadır. Bunlar; (1) evde bakım hizmeti, (2) yatılı bakım ve rehabilitasyon merkezlerinde bakım hizmeti, (3) umut evleri projesi, (4) aile danışma ve rehabilitasyon merkezlerinde bakım hizmeti, (5) geçici ve misafir olarak bakım hizmeti ve (6) özel bakım merkezlerinde bakım hizmetidir (Yıldız ve Uluyol, 2019). Ancak özel gereksinimli bireylerin toplum içerisinde saygın, bağımsız yaşayabilen bireyler olabilmesi için yeni model arayışları sürmektedir. Bu yeni modelin içinde mutlaka; bireyin kendi kendine yeterli olabilecek becerilere sahip olması, günlük yaşamını başkalarına bağımlı olmadan sürdürebilmesi, geçişli istihdam modeliyle iş ve meslek sahibi olması, geçişli yaşam modeliyle de bağımsız yaşam alanına sahip olması gereklidir. Burada geçişli istihdam modelinden kastedilen “Bağımsız Yaşam İçin İstihdam” projesi kapsamında önerilen modeldir (Cavkaytar, vd, 2022). Bu modelde birey ilk olarak korumalı istihdam sürecine alınır. Bu süreçte belirlenen yeterliklere sahip olduğunda ve destekli istihdama geçiş ölçütlerini karşıladığında destekli istihdam modeline geçer. Birey destekli istihdam sürecindeki yeterlikleri karşılar ve bağımsız olarak çalışır duruma geldiğinde ise artık rekabetçi istihdam modeline geçiş için hazırlanır. Birey rekabetçi istihdam modeline giriş ölçütlerini karşıladığında artık bağımsız yaşama adım atacaktır.
Meslek Kursları
Özel gereksinimi olan bireyleri okul sonrası yaşamda iş ve meslek sahibi yapmaya yönelik çeşitli kurslar ve eğitimler düzenlenebilmektedir. Bunlardan biri Milli Eğitim Bakanlığı Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğüne bağlı Halk Eğitim Merkezlerinde açılan kurslardır. Özel gereksinimli öğrenciler bu merkezlerde herkese açık olan kurslara katılabileceği gibi, sadece özel gereksinimli bireyler için açılan kurslara katılabilmektedir. Bunun yanı sıra 2022-23 öğretim yılında sadece özel gereksinimli bireylere yönelik Halk Eğitim Merkezlerinin kurulmasına başlanmıştır. Bu merkezlerde genel başlıklarıyla; okuma-yazma kursları, mesleki-teknik kurslar, sosyal-kültürel kurslar açılmaktadır.
Mesleki ve Teknik kurslar beceri geliştirme ve meslek kazandırma olarak ikiye ayrılır. Mesleki ve teknik eğitim görme olanağı bulamamış ya da eksik eğitim almış kişileri mesleğe hazırlamak, iş alışkanlıkları kazandırmak, onları pasif tüketicilikten aktif üretici konumuna getirmek, bir iş yerinde çalışabilmek, kendi işini kurabilecek bilgi ve beceriye kavuşturmak amacıyla düzenlenir.
Meslek Kazandırma, bir meslek dalında çalışanları ya da meslek edinmek isteyenleri geliştirmek, yeniliklere hazırlamak, iş gücü piyasasının ihtiyaç duyduğu eleman olarak yetiştirme amacıyla düzenlenir.
Soru 1-Merkezinizde engelli bireylere yönelik hangi kursları açıyorsunuz?
2- Daha çok hangi engel grupları başvuruyor?
3-Meslek kazandırma kurslarını bitiren engelli bireyler daha sonra bir iş sahibi olabiliyor mu?
İŞKUR Tarafından Verilen Hizmetler
Türkiye İş Kurumu iş arayan tüm bireylere hizmet veren kuruluş olarak özel gereksinimli bireyler için İş Meslek Danışmanlığı sistemi içerisinde İş Koçluğu sistemini kurmuştur. Engelli İş Koçluğu, engelli bireylerin istihdama geçişinde, istihdamda iken işe uyumlarının sağlanmasında ve sürdürülebilir bir engelli istihdamı sağlanması noktasında etkin kullanılan bir yöntemdir.
İş ve meslek danışmanlığı hizmetlerinin branşlara ayrılmasıyla birlikte 72 ilde 111 birimde Engelli İş Koçluğu hizmeti sunulmaktadır. Engelli bireylerimizin sürdürülebilir istihdamına katkı sunmak amacıyla Engelli İş Koçluğu uygulamasının 81 ile yaygınlaştırma çalışmaları devam etmektedir.
Engelli İş Koçluğu Hizmetleri Kapsamında Engelli Bireylere;
Özel gereksinimli bireyler İŞKUR’a internet üzerinden başvurduklarında kayıt olabilmekte. Başvuru formunda özelliklerini ve engelli olduğunu bildirdiklerinde evrakları Engelli İş Koçluğu görevinde olan iş meslek danışmanına ulaşmış olacaktır. Bu süreçten sonra özel gereksinimli birey için en uygun işin bulunmasına yardımcı olunmaktadır.
Soru 1-Engelli bireylere yönelik hizmetlerinizi açıklar mısınız?
2- Daha çok hangi engel grupları başvuruyor?
3-Sizden danışmanlık alan engelli bireyler daha sonra bir iş sahibi olabiliyor mu?
İnternet: İŞKUR (iskur.gov.tr)
e-KPSS
Özel gereksinimli bireylerin kamu kurumlarında çalışabilmeleri için e-KPSS (Engelli Kamu Personeli Seçme Sınavı) sınavları diğer bireylerin girdiği KPSS sınavlarından farklı bir şekilde yapılmaktadır. Farklı eğitim düzeyleri için düzenlenen sınavlara, ortaöğretim, ön lisans ve lisans mezunu adaylar başvurmaktadır. Sınavın yanı sıra kura ile de atama yapılabilmektedir. Kuraya ilkokul/ortaokul/ilköğretim/özel eğitim iş uygulama merkezi veya okulu mezunu veya bu okullardan yerleştirme işlemlerine son başvuru tarihi itibariyle mezun olabilecek durumda olan engelli adaylar başvurabileceklerdir. Bu sınava 2022 yılında 46.454 engelli birey başvurmuş, 2865 kişilik kontenjana 2556 aday yerleşmiştir. Adaylar ÖSYM tarafından ilan edilen tarihlerde ÖSYM Aday İşlemleri Sistemi – Ana Sayfa (osym.gov.tr) adresinden başvurabilmektedir.
İnternet: https://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2022/EKPSS/TERCIH/sayisalbilgiler17022022.pdf
Yüksek Öğrenim
Kaynaştırma bütünleştirme yoluyla eğitimlerine devam eden öğrenciler ortaöğretimi tamamladıktan sonra yükseköğrenim sınavına girerek, eğitimlerine devam edebilmektedirler. Bu öğrencilerin ÖSYM sınavlarında ek tedbirler alınarak sınavlara katılması sağlanmaktadır. Özel gereksinimli bireylerin yükseköğrenime giriş, eğitim ve alınacak tedbirlerle ilgili yönetmelik “sınavına katılımıyla ilgili yönetmelik 2010 yılında yayınlanmıştır. Bununla birlikte ÖSYM sınavlarında ve diğer kamu sınavlarında alınacak tedbirler de açıklanmıştır.
Engelli Bireylere Yönelik Sınav Uygulamalarında ve Engelli Kontenjanında Aranacak Sağlık Şartlarına Dair Yönetmelik 8 Mart 2022 tarih ve 31772 sayılı resmi gazetede yayınlanmıştır. Tüm uygulamalarda ÇÖZGER raporu esas alınmaktadır. Dolayısıyla bireyin ÇÖZGER raporundaki engellilik türüne göre ek destekler sunulmaktadır. Buna göre sınavlarda yapılacak uyarlamalar; görme yetersizliği olan öğrenciler için okuyucu ve/veya işaretleyici veya büyük puntolu soru kitapçığı yardımı, tüm öğrenciler için engel tür ve derecesine göre ek süre verilmesi, sınavın engelliler için ayrılmış bir salonda yapılması, sınav salonlarının yeri ve düzeni, bilgisayar destekli sınavlar, okuyucu ve işaretleyici görevlendirmeleri gibi pek çok önlem alınmaktadır.
Soru 1: Özel gereksinimli öğrencilerin yüksek öğrenime devamları ile ilgili ne tür çalışmalar yapılmaktadır?
2-Yüksek öğrenim sınavlarında ne tür önlemler alınmaktadır?
Sınavda alınacak ek önlemlerin yanı sıra özel yetenekle öğrenci alan yükseköğretim kurumlarının yetenek sınavlarıyla ilgili de düzenlemeler bulunmaktadır. Yönetmeliğin üçüncü maddesinde açıklandığı gibi özel yetenek sınavları ile öğrenci kabul eden programlarda Yükseköğretim Kurulunca oranı belirlenmiş engel türleri için ayrılan kontenjan verilir. ÖSYM tarafından üniversiteye giriş sınavında TYT sınavından en az 100 puan alan adaylar özel yetenek sınavına girerek bu kontenjanlardan yararlanabilmektedir.
Kaynakça
Sitlington, P., Neubert, D. A., & Clark, G. (2010). Transition education and services for adolescents with disabilities (5th ed.) Upper Saddle River, N.J. : Prentice Hall.
Cavkaytar, A., Ergenekon, Y., Kağnıcıoğlu… (2022). Bağımsız Yaşam İçin İstihdam-EFİL. Erasmus+ KA204 Stratejik Ortaklıklar Projesi
Yıldız, G. & Uluyol, M. (2019). Yaşam alternatifleri. (Ed. A. Cavkaytar & A. Kaya). Zihin Yetersizliği Olan Yetişkinler, 179-197, Ankara: Eğiten Kitap.
En kısa sürede size dönüş yapılacaktır