Fiziksel Düzenlemeler
Etkili ve verimli bir öğretim yapabilmek için ilk yapılması gerekenlerden biri, sınıfın fiziksel ortamını düzenlemektir. Bunu yapabilmek için hangi sınıf düzeyine uygun olacağının, sınıfta kaç öğrencinin ders göreceğinin ve sınıfta bulunan özel gereksinimli öğrenci(ler)nin yetersizlik türünün ne olduğunun biliniyor olması gerekmektedir. Bunların yanı sıra sizler kendi branşlarınıza ilişkin düzenlemeleri de yapıyor olmalısınız.
Diyelim ki siz sınıf öğretmenisiniz ve ilkokul 2. sınıf bu sene derslerinizi yürüteceğiniz sınıfın düzeyi. Sınıfınızda 28 öğrenci olacak ve bu öğrencilerden biri hafif düzeyde zihin yetersizliği olan Ege ve bir diğeri de koklear implantı bulunan bir işitme yetersizliği olan Selin.
Sınıfın genel düzenlemesini yaparken sınıftaki 28 öğrenciyi de göz önünde bulundurarak bir düzenleme yapmak gerekmektedir. O halde, 1. sınıftan tanıdığınız öğrencilerinizin bireysel özelliklerini çok iyi biliyorsunuzdur. Bu durumda Ela’nın dikkatinin çabuk dağıldığını, Zeynep’in fırsat bulduğunda yanındaki arkadaşıyla çok konuştuğunu, Mehmet’in sürekli kalem açmak için çöpün yanına gidip geldiğini biliyorsunuz zaten. Bu öğrencilerinizi ve Ege ile Selin’i de düşünerek bir planlama yapmakta fayda var. Çünkü bunlar önceden sahip olduğunuz bilgiler. Zaman içinde tabi ki de öğrencilerinizin özelliklerindeki farklılıkları, geçen yıldan bu yana meydana gelen değişiklikleri gözlemleyecek ve bunlara yönelik farklı önlem alacak ve uygulamalar planlayacaksınız. Ancak şimdi elinizde var olan bilgiden yola çıkarak öncelikle sıraların düzenine karar vermelisiniz. U düzeni mi kuracaksınız, arka arkaya dizili sıralar şeklinde mi oturtacaksınız öğrencilerinizi? Geçen sene iki sıra iç içe U düzeni denediğinizde öğrencilerinizin yanlarına ulaşmanız zor olmuştu ve bu yüzden onları arka arkaya sıralar halinde oturuş düzenine çevirmiştiniz. Ama geçen sene yazı yazmayı öğreniyorlardı ve sizin yanlarına gitmenize çok ihtiyaçları olmuştu. Acaba bu sene sizin yanlarına gitmenize daha az ihtiyaçları olacağı için yine bir deneseniz mi U düzenini?
Oturuş biçimine karar verdikten sonra hangi öğrenciyi nereye oturtacağınıza geldi sıra. Çünkü belli özelliklerini bildiğiniz öğrencileriniz var. Örneğin, Ela’nın dikkati çabuk dağıldığı için hem önlerde hem de cam kenarı olmayan bir sırada oturtmanız gerekiyor, ayrıca Zeynep de yanındaki arkadaşıyla konuşmaya meyilli olduğu için onun yanına da oturtmamanız gerekiyor. Zeynep’i de gözünüzün rahatlıkla göreceği bir yerde oturtmanızda fayda var. Selin’in işitme cihazı olduğu için (dışarıdan gürültü alan bir sınıfsa) gürültüden uzak bir tarafa ve sizin yüzünüzü rahatlıkla görebileceği bir yere oturtmalısınız. Ege’nin de özelliğini bildiğiniz için öğretmen masasının tam önündeki sıraya Ege’yi ve geçen seneden onunla iyi anlaşan Selim’i birlikte oturtabilirsiniz. Şimdilik kabaca yaptığınız bu oturma planı diğer öğrencilerinizi yerleştirmenizde işinizi kolaylaştıracaktır.
Videoyu oynat
Fiziksel düzenlemeler içinde sıraları düzenleme ve öğrencileri sıralarına yerleştirme planının yanı sıra yine öğrencilerin özelliklerine ve gereksinimlerine bağlı olarak sınıf içindeki eşyaların yerlerinin düzenlenmesi yer almalıdır. Sınıflarda öğrenci sıraları ve öğretmen masasının yanı sıra genellikle öğrenci dolapları ya da açık rafları, kaban asmak için askılıklar ve duvarlarda panolar yer almaktadır.
Eğer sınıfta öğrencilerin eşyalarını koymak için dolaplar ya da açık raflar varsa, aynı dolabı ya da rafı iki öğrenci paylaşacaksa hem kimin kiminle paylaşacağı (aynı sırada oturan öğrenciler bir dolabı paylaşabilir) hem de öğrencilerin boylarına uygun (üst raflar boyu diğerine göre daha uzun olan öğrenciye verilebilir) ayarlamaların yapılması gerektiği akıldan çıkarılmamalıdır. Sınıfınızda ortopedik yetersizliği olması nedeniyle tekerlekli sandalyede oturan bir öğrenci varsa, önüne rahatça yaklaşabileceği dolap ya da rafın bu öğrenciye verilmesi uygun olacaktır. Ya da görme yetersizliği olan bir öğrenciniz varsa, bu öğrenciye verilecek dolabın da önüne bir eşya (örn., resim dosyaları) koyulmayacak bir konumda olması öğrencinin güvenli bir şekilde dolaba yaklaşabilmesi açısından son derece önemlidir.
Duvarlardaki panoların düzenlenmesi de önemli bir fiziksel düzenleme türüdür. Kaynaklar incelendiğinde, genellikle panoların zenginliğinin öğrencilerin öğrenme fırsatlarını desteklediğinden söz edilir. Bu çok da doğru bir bilgidir. Tabi yine sınıfınızdaki öğrencilerin özelliklerine bağlı olarak. Örneğin, dikkat dağınıklığı ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan bir öğrenciniz varsa o zaman belki de panolarda yer alan uyaranlar öğrencinizin dikkatinin dağılmasına neden olabilecektir. Bu durumda da panoları mümkün olduğunca sadeleştirmek öğrenciniz açısından daha avantajlı bir öğrenme ortamı sağlayabilecektir. Ya da eğer sınıfınızın konumu elverişliyse, panoların bulunduğu duvara öğrencinizin arkası dönük bir şekilde oturmasını sağlamak hem diğer öğrencilerinizin öğrenme fırsatlarını ellerinden almanıza gerek bırakmayacak hem de DEHB’li öğrenciniz için dikkat dağıtıcı olmayacaktır.
Yukarıda belirtilen düzenlemelerin yanı sıra bir de göz önünde bulundurulması gereken otizm spektrum bozukluğu (OSB) olan öğrenciler var. Kaynaştırma uygulamalarında sıkça karşılaşılan gruplar arasında oldukları için bu grupta yer alan öğrencilerin özelliklerine göre fiziksel düzenlemeler yapmak öğrencilerinizin öğrenme fırsatlarını çok destekleyecektir. OSB’li öğrencilerin bir kısmı sese duyarlı olabilir. Ses çıkaran bir floresan lambası, sandalyelerin ayakları yere sürtüldüğünde çıkan ses, tahtaya tebeşir sürttüğünde çıkan ses ve benzeri sesler, bu öğrencilerin dikkatlerini kolayca dağıtabilir. Bazen de sadece dikkatleri dağılmakla kalmayıp öğrencinin öfke nöbeti geçirmesine neden olabilir bu tür sesler. Bu gibi durumlara olanak vermemek için, öğrenciler sınıfa gelmeden önce sene başında sınıfın aydınlatma araçları kontrol edilip gerekenler tamir ettirilebilir, öğrencilerin ve öğretmenin sandalyelerinin/sıralarının ayaklarına küçük halı parçaları yapıştırılarak çekildiğinde ses çıkarmaları engellenebilir. Bazı OSB’li öğrenciler fazla ışıktan ya da loş ışıktan rahatsız olabilirler. Bu gibi durumlarda da yine sınıf aydınlatması kontrol edilip öğrenciyi rahatsız etmeyecek düzeye getirilirken sınıftaki diğer öğrencilerin de durumdan olumsuz etkilenmeyeceklerinden emin olunmalıdır. Bazı OSB’li öğrenciler ise kokuya karşı hassas olabilmektedirler. Öğrencinizin böyle bir özelliğinin olduğunu bilirseniz sınıf temizlenirken yoğun deterjan kullanılmaması, öğrencilerin sınıfa gelirken parfüm, deodorant gibi kokulu ürünler kullanmamaları gibi önlemleri almanız kolay olabilecektir. Burada sözü edilen özellikler tüm OSB’li öğrencilerde bulunan özellikler değildir. Ancak var olabildikleri de bilinmektedir. O halde, sınıfınıza kaynaştırma uygulaması kapsamında yerleştirilecek öğrencilerin, tıpkı diğer öğrencilerinizde olduğu gibi, çok iyi tanınması, özelliklerinin bilinmesi, güçlü ve zayıf yanlarının bilinerek alınacak önlemlerin ona göre ayarlanması, düzenlemelerin bu özelliklerden yola çıkılarak uygulanması sınıf içindeki çok değerli öğretim zamanının dolu dolu öğretimle geçmesine olanak sağlayacaktır.
Videoyu oynat