Öğretimin İçeriğinde Yapılan Uyarlamalar
Öğretimin içeriğinde yapılan uyarlamalar, her şeyden önce öğretimin içeriğini genişletmeyi gerektirir. Tipik bir ilkokul programında; okuma-yazma ve matematik gibi temel beceriler; sosyal bilgiler ve fen bilgisi gibi konu alanları; müzik ve güzel sanatları içeren sanat alanı ve beden eğitimi alanları yer almaktadır. Ancak özel gereksinimli öğrenciler düşünüldüğünde, bu öğrencilerin farklı türlerdeki yetersizlik gruplarında oldukları göz önünde bulundurulduğunda, yukarıda belirtilen alanların programda olması bu öğrencilerin bazıları için yeterli olmayabilecektir. Belirtilen alanların yanı sıra günlük yaşam, okul yaşamı, toplumsal yaşam ve iş yaşamında gerekli işlevsel yaşam becerileri; para kullanımı, saati söyleme gibi işlevsel akademik beceriler ve sosyal, iletişimsel ve motor beceriler gibi bireyin gün içinde farklı ortamlarda, etkinliklerde ve kişilerle kullanılan temel becerilerin de özel gereksinimli öğrencilerin programlarında bulunması gereken alanlar ve becerilerdir.
Öğretimin içeriğinde yapılan uyarlamalarda öğretimin içeriğini genişletmenin yanı sıra; (a) ek öğretim amaçları belirlemek ve (b) öğretim içeriğini basitleştirmek şeklinde iki farklı başlıkta uyarlama yapmak mümkündür. Şimdi her birini açıklayarak ve ardından örnekleyerek daha anlaşılır ve uygulanabilir hale getirmeye çalışalım.
Ek Öğretim Amaçları Belirlemek: Kaynaştırma uygulamalarından yararlanan bazı özel gereksinimli öğrencilerin sınıfın tümü için geçerli olan öğretim amaçlarının yanı sıra kendisi için belirlenen ek öğretim amaçlarına yönelik de öğretim almaları gerekmektedir. Genellikle öğrenme güçlüğü olan öğrenciler için ek öğretim amaçları belirlemek yaygın olarak kullanılan öğretimsel uyarlamalardandır. Okuma-yazma becerisi ile ilgili belirlenecek ek amaçlar öğrenme güçlüğü olan öğrencilerin sınıf içinde daha başarılı olmalarını sağlayabilecek uyarlamalardır.
Öğretimin İçeriğini Basitleştirmek: Kaynaştırma uygulamalarından yararlanan pek çok özel gereksinimli öğrenci için öğretimin içeriğini basitleştirecek şekilde uyarlamalar yapılması gerekmektedir. Öğretimin içeriğini basitleştirme uyarlamalarını iki şekilde gerçekleştirmek mümkündür: (i) Özel gereksinimli öğrenci için sınıftaki diğer öğrenciler için belirlenen amaçların daha basitleri ele alınabilir ve (ii) özel gereksinimli öğrenci için sınıftaki diğer öğrencilerin amaçlarından daha az sayıda konu ya da beceri içerecek şekilde amaçlar belirlenebilir. Öğretimin içeriğini basitleştirmenin genellikle gelişimsel yetersizliği olan öğrenciler için kullanılan bir uyarlama türü olduğu söylenebilir.
11. VİDEO UYGULAMA VİDEOSU 1: Öğrenci ile çalışacak bir öğretmen
Batu ve Kırcaali-İftar (2005) kitaplarında öğretimin içeriğinde yapılan uyarlamaları ayrıntılı şekilde örneklendirmişler. Gelin şimdi bu örneklere bakalım:
İlkokul Fen ve Teknoloji dersi 4. sınıf programında “Canlılar ve Hayat” ünitesinde şu amaçlar belirlenmiştir:
- İskelet-kas-hareket ilişkisi ile ilgili olarak öğrenciler;
1.a. Vücudumuzda sert bir yapıya sahip kemiklerden oluşan bir iskeletin olduğunu belirtir.
1.b. İskeletin temel kısımlarını model ve/veya şema üstünde gösterir.
1.c. Vücudumuzdaki kemikleri şekillerine göre gruplandırır ve bunlara örnekler verir.
1.d. Gözlemleri sonucunda kemikleri birbirine bağlayan eklemleri fark eder.
1.e. İskeletin ve kasların vücuda birlikte şekil verdiğini model oluşturarak belirtir.
1.f. Gözlemleri sonucunda hareketi sağlayan kasların iskelete bağlı olduğunu belirtir.
1.g. Kasların lifli yapısı sayesinde nasıl kasılıp gevşediğini ve kemikleri nasıl hareket ettirdiğini açıklar.
1.h. Egzersiz ile kas ve kemik gelişimi arasında ilişki kurar.
1.ı. İskelet ve kas sağlığını olumsuz etkileyecek davranışlara örnek verir.
(a) Ek öğretim amaçları belirlemek: Eğer sınıfımızdaki özel gereksinimli öğrenci var olan amaçları gerçekleştiremiyorsa, bu durumda öğrencimiz için ek öğretimsel amaçlar belirleyerek konuyu onun da anlayacağı ve amaçlarını gerçekleştirebileceği bir hale getirmemiz söz konusu olabilecektir. “Canlılar ve Hayat” ünitesinin “iskelet-kas-hareket ilişkisi” konusu ile ilgili olarak öğrencimize bazı ek amaçlar belirleyebiliriz. Buna örnek olarak 1.c. de yer alan “Vücudumuzdaki kemikleri şekillerine göre gruplandırır ve bunlara örnekler verir.” amacını ele alalım. Sözü edilen öğrenci için bu amaca yönelik alt amaçlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
1.c.1. Vücudumuzdaki kemik şekillerinin uzun, kısa ve yassı olduğunu söyler.
1.c.2. Uzun kemik şeklinin uygun örneklerini maket iskelet üzerinde öğretmeninin yardımıyla gösterir.
1.c.3. Uzun kemik şeklinin uygun örneklerini maket iskelet üzerinde bağımsız olarak gösterir.
1.c.4. Uzun kemik şeklinin uygun örneklerini röntgen filmi üzerinde öğretmeninin yardımıyla gösterir.
1.c.5. Uzun kemik şeklinin uygun örneklerini röntgen filmi üzerinde bağımsız olarak gösterir.
Bu amaçları öğrencimizin performans düzeyine bağlı olarak daha da ayrıntılandırmamız ve küçük parçalara bölmemiz söz konusu olabilecektir.
(b) Öğretim içeriğini basitleştirmek: Bu tür bir uyarlama yapmak gerektiğinde, yine öğrencimizin performans düzeyine bağlı olarak amaçlarımızın tamamını ele almak yerine konunun kabaca tamamını ele alacak şekilde aradan amaçlar seçerek uygulamak uygun olacaktır. Örneğin, yine iskelet-kas-hareket ilişkisi ile ilgili amacı ele alacak olursak, sınıfınızdaki diğer öğrencilerle belirlenen amaçları çalışırken, özel gereksinimli öğrenciniz için aynı konuyu basitleştirerek sınıf içinde işleyebilirsiniz. Öğrencinin bu hareket ilişkisini anlayabilmesi için hazırlayacağınız görsel-işitsel materyaller ve çeşitli etkinliklerle iskeletin ne olduğunu, hangi bölümlerden oluştuğunu, kemiklerin çevrelerinde kaslar olduğunu ve hareketin tüm bunların koordinasyonuyla oluştuğunu anlatacak amaçları seçerek öğrenciye aktarılması söz konusu olabilecektir. Bu amaçları aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz:
1. İskelet-kas-hareket ilişkisi ile ilgili olarak öğrenciler;
1.a. Vücudumuzda sert bir yapıya sahip kemiklerden oluşan bir iskeletin olduğunu söyler.
1.b. İskeletin kemiklerden oluştuğunu söyler ve maket iskelet üzerinde gösterir.
1.c. İskeletin ve kasların vücuda birlikte şekil verdiğini model üzerinde gösterir.
Bu amaçları da öğrencimizin performansına bağlı olarak arttırmamız ya da azaltmamız söz konusu olabilecektir.
* Batu, E. S. ve Kırcaali-İftar, G. (2005) Kaynaştırma. Ankara: KÖK Yayıncılık (s. 78-88)
Hatırlayacaksınız, konunun başında öğretimsel uyarlamaların iki farklı şekilde yapılabileceğinden söz etmiştik: (a) Öğretimin içeriğinde yapılan uyarlamalar ve (b) öğretimin sunumunda yapılan uyarlamalar. Buraya kadar aktarılan bilgiler ve verilen örnekler öğretimin içeriğinde yapılan uyarlamalar ile ilgiliydi. Şimdi öğretimin sunumunda yapılan uyarlamalar konusunu ele almaya başlayalım.