Öğretimin sunumunda, bir başka deyişle dersin işlenişinde yapılan uyarlamalar; “Kullanılacak öğretim yöntemlerini, yapılacak gruplamaları, kullanılacak öğretim araç-gereçlerini vb. içeren süreç ve öğelerden oluşmaktadır” diye yukarıda belirtmiştik. Öğretimin sunumunda yapılabilecek uyarlamalar sizlerin de tahmin ettiği ve bildiği gibi çok çeşitlilik gösterebilen uyarlamalardır. Öğretimin sunumunda yapılan uyarlamaları da iki grupta ele almak mümkündür: (a) öğretim girdisinde uyarlamalar ve (b) öğretim çıktısında uyarlamalar.

Öğretim Girdisinde Uyarlamalar: Bu tür uyarlamaları gerçekleştirmek için özel gereksinimli öğrenciye yapılacak öğretimin zorluk düzeyinde, niceliğinde, sunuluş biçiminde ya da araç-gereçlerinde uyarlamalar yapılabilir. Farklı özellikler ve gereksinimlerde olan öğrenciler için farklı şekillerde uyarlamalar yapmak mümkündür. İlerleyen paragraflarda farklı özelliklerdeki öğrencilere yönelik uyarlama örneklerini bulabileceksiniz.

Sözel ders anlatımlarını dinlemede ve anlamada sorunu olan öğrenciler için; Konuyu anlatmaya başlamadan önce, içerik ve akış hakkında bilgi vermek; konuyu işledikten sonra
öğrencilerin neler öğreneceklerine ilişkin görüş geliştirmek, konuyu anlatırken, sözcük dağarcığını sınırlı tutmak ve yapılandırılmış bir akışa yer vermek, anlatım sırasında bir bölümden diğerine geçerken öğrencilerin dikkatini çekmek ve anlatılan bölümün anlaşılıp anlaşılmadığını kontrol etmek, Ders sırasında etkileşim fırsatları yaratmak; örneğin, küçük grup tartışmaları yaptırmak, konu anlatımı bittikten sonra özetleme yapmak, öğrenciyi, öğretmene ya da tahtaya yakın oturtmak, öğrencinin sizin ders sunumunuz sırasında ses kaydı yapmasına izin vermek önerilebilir.

Okumada sorunu olan öğrenciler için; konu anlatımı içeren metinleri renklendirmek (örneğin, yeni sözcükleri kırmızıyla, tanımları maviyle işaretlemek) ve öğrencinin önce renkli bölümleri, daha sonra metnin tümünü okumasını söylemek, yeni sözcüklerin ve tanımlarının listesini öğrenciye vermek, öğrencinin önce özeti ve amaçları okumasını sağlamak, belli bir metin için, temel kavramları ve akışı gösteren çalışma kılavuzu hazırlamak, bağımsız çalışmalarda kullanılmak üzere, basit yönergelerden oluşan ders çalışma ve etkili öğrenme kılavuzları hazırlamak, metinleri, yönergeleri ve soru maddelerini; daha anlaşılır olacak biçimde yeniden yazmak önerilebilir.

Yazmada sorunu olan öğrenciler için; yazma hızını artırmak amacıyla öğrencinin belli bir süre içinde aklına gelen sözcükleri yazmasını istemek, yazılı ürünlerin niteliğini artırmak için yazmaya başlamadan önce öğrenciye yönerge vermek önerilebilir.

Matematikte sorun yaşayan öğrenciler için; soyut kavramların öğretimi sırasında somut araç-gereçler kullanmak, işlem yaparken öğrencinin hesap makinesi kullanmasına izin vermek, işlem yaparken öğrencinin çarpım tablosu gibi destekler kullanmasına izin vermek, problemlerde yer alan anahtar sözcükleri belirgin hale getirmek; örneğin, altını çizmek, problem çözerken öğrencinin yazılı yönerge izlemesini sağlamak önerilebilir.

Yönerge almada sorun yaşayan öğrenciler için; yönerge vermeden önce öğrencinin dikkatini çekmek için özel bir uyaran kullanmak; örneğin, öğrenciye “Buraya bak!” demek ya da ses tonunu abartılı biçimde değiştirmek, yönerge verirken mutlaka öğrencinin öğretmenin yüzüne dönük olmasını sağlamak, öğrenciye her gün için, günlük akışı gösteren bir yazılı ya da resimli plan vermek, sözel yönergelerin yanı sıra resim ya da yazı gibi görsel uyaranlar kullanmak önerilebilir.

Buraya kadar örneklendirilen uyarlamalar öğretim girdisinde yapılabilecek uyarlama türleriydi. Hatırlayacaksınız, “öğretimin sunumunda uyarlamalar” konusundan söz ediyorduk ve bu grubun ilk türü öğretim girdisinde uyarlamalar iken diğer türü öğretim çıktısında uyarlamalardı. Şimdi öğretim çıktısında nasıl ve ne tür uyarlamalar yapabileceğinize bakalım.

Öğretimin çıktısında uyarlamalar, öğrenciden beklenen görevlerin; zorluk düzeyinde, niceliğinde, sunuluş biçiminde ya da araç-gereçlerinde yapılan uyarlamalardır. Sınıf içinde dersler sırasında öğrencilerden beklenen görevler çok çeşitlidir. Dersi dinlemekle başlayan, ders sırasında not tutma, sözlü yanıt verme, problem çözme, resim yapma, beden eğitimi dersinde kendinden beklenenleri yapmaya kadar çok çeşitlilik gösteren bir beceri ve etkinlik grubundan söz etmek mümkündür.

Öğrenciden, okuma parçasının özetini çıkarmasını istemek yerine, kendisine sunulan özette yer alan boşlukları doldurmasını istemek, öğrenciden istenen yazılı ürünü azaltmak, sorulanların yanıtlarını Braille alfabesiyle ya da işaret diliyle vermesini istemek, müzik dersinde öğretilen şarkıyı, ezberden değil de sözlerini kağıttan okuyarak söylemesini istemek öğrencinin, resim kağıdının tümünü değil de yarısını boyamasını istemek, çoktan seçmeli sorulardaki seçenek sayısını azaltmak, sorulardaki önemli sözcükleri belirginleştirmek (örneğin, koyu olarak yazmak ya da altını çizmek), öğrencinin, yazılı ödev ya da sınav teslimlerinde, sözel açıklamalar yapmasına da fırsat vermek yapılabilecek uyarlamalardan bazılarıdır.

Görüldüğü gibi, öğretimsel uyarlamalar söz konusu olduğunda, yapılabilecek uyarlamalar oldukça fazla çeşitlilik göstermektedir. Burada önemli olan ve dikkat edilmesi gereken noktalardan ilki, uyarlamaların sadece özel gereksinimli öğrenciler için yapıldığına dair yanlış bilgiye takılıp kalmamak gerektiğidir. Uyarlamalar, ihtiyacı olan her öğrenci için hazırlanmalı ve uygulanmalıdır. Amaç sınıftaki tüm öğrencilerin anlatılan konuyu kendi düzeylerinde anlamaları ve derslere aktif bir şekilde katılmalarının sağlanmasıdır. Dikkat edilmesi gereken noktalardan bir diğeri ise, doğru uyarlamayı yapabilmek için öğrencinizi çok iyi tanımanız gerektiğidir. Hangi tür uyarlamaya ihtiyacı var, nasıl bir uyarlama planlanır ve uygulanırsa öğrencinin sınıfta aktif bir şekilde katılımı sağlanabileceğini doğru bir şekilde belirleyebilmek için öğrencilerin bireysel özelliklerinin ve gereksinimlerinin iyi bilinmesi gerekmektedir. Dikkat edilmesi gereken diğer bir nokta ise, gereğinden fazla uyarlama yapmaktan kaçınılması gerektiğidir. Uyarlamalar, öğrencinin daha iyi öğrenmesine ya da öğrendiklerini daha iyi göstermesine hizmet etmelidir. Eğer bunlardan ikisini de sağlamıyorsa, bu tür uyarlamalara yer vermemek daha iyi olacaktır. Başka bir dikkat edilmesi gereken nokta da uyarlamaların adil olması gerektiğidir. Hiçbir uyarlama özel gereksinimli öğrenciye adil olmayan ayrıcalıklar sağlamamalıdır. Bunun için de yapılan uyarlamaya karşın, özel gereksinimli öğrencinin de en az diğer öğrenciler kadar zaman ve çaba harcamasına özel göstermek gerekmektedir. Bu noktalar göz önünde bulundurularak uyarlamalar planlandığında ve uygulandığında hem uyarlamalar daha etkili olacaktır hem de özel gereksinimli öğrenci de tipik gelişen akranlar da yapılan uyarlamayı bir ayrıcalıkmış gibi düşünerek rahatsız olmayacaklardır.

KAYNAKÇA

Batu, E. S. ve Kırcaali-İftar, G. (2005). Kaynaştırma. Ankara: KÖK Yayıncılık.

Batu, E.S., Çolak, A. ve Odluyurt, S. (2012). Özel gereksinimli çocukların kaynaştırılması. Ankara: Vize Yayıncılık.